روش تحقيق با تأکيد بر علوم توانبخشی

مباحث درسی

فرضيه يا سوالات مهم

در اين قسمت توضيحاتی پيرامون ضرورت داشتن فرضيه و ويژگی های آن و نيز نحوه ارائه سوالات مهم در تحقيق ارائه می گردد .

اهداف درس

شما درپايان اين قسمت بايد قادر باشيد:

تعريف فرضيه ، انواع آن وخصوصيات يک فرضيه خوب را بيان کنيد.
توضيح دهيد فرضيه هاچگونه روابط بين متغيرها رابيان می کنند؟
با ذکر مثال بيان کنيد سوالات مهم در کجا مطرح می شوند؟
ويژگی ها و نحوه بيان سوالات مهم را مشخص نمائيد.

درس بعدی

قدرت تصور در انسان يکی از ويژگيهای مهم می باشد اين قدرت به فرد امکان می دهد تا در مورد موضوعات مختلف بيانديشد، حدس بزند، تصوير ذهنی ايجاد کند و راه حل های مختلف پيشنهاد کند. در تحقيق به روش علمی که حول محور يک مسئله يا مشکل صورت می پذيرد، از اين قدرت تصور و حدس ذهنی برای تدوين يک يا چند فرضيه برای نتيجه تحقيق استفاده می شود. از اين رو می توان فرضيه تحقيق را يک حدس علمی يا پيش داوری دانست که بوسيله ی جمع آوری حقايقی که منجر به قبولی يا رد آن فرضيه می شود مورد آزمايش قرار می گيرد. به عبارت دیگر فرضيه را راه حل پيشنهادی محقق برای مسئله تحقيق و يا نتيجه تحقيق دانسته اند.
گاهی اوقات از يک فرمول برای بيان فرضيه استفاده می شود، بدين شکل که:" اگر چنين و چنان رخ دهد چنين و چنان خواهد شد" . اين تعبير ساده و روان به محقق امکان می دهد تا بتواند در جريان تدوين مسئله تحقيق خود، فرضيه ای مناسب که به طور قطعی با کل پژوهش او در ارتباط خواهد بود، بيان نمايد. نکته با اهميت در اینجا آن است که محقق بايد دقت نمايد که در جريان انجام تحقيق ، او صرفا" قصد آزمايش فرضيه را دارد نه اثبات آن ، البته چنانچه در پايان تحقيق ،نتايج ، حاکی از اثبات فرضيه او بود می تواند آن موضوع به شکل يک بحث علمی مورد عنايت قرار دهد.

در هنگام بيان فرضيه محقق به بررسی روابط بين متغيرها می پردازد. به طور متداول اين بيان به سه شکل صورت خواهد گرفت:
بررسی رابطه علت و معلولی بين دو يا چند متغير( مثال)
بررسی همبستگی و شدت آن بين دو يا چند متغير (مثال)
بررسی و مقايسه ميزان تفاوت تاثير دو يا چند متغير بر يک يا چند متغير(مثال)

محقق برای تهيه فرضيه مناسب تحقيق عمدتا از منابع علمی در اختيار خود کمک خواهد گرفت. يافته های علمی قبلی که در زمينه موضوع تحقيق انجام گرفته است يکی از منابع اصلی برای تهيه فرضيه است. همچنين تجربيات شخصی فرد محقق می تواند نقش مهمی را در اين زمينه ايفا نمايد. گاهی اوقات فرضيه هائی مبتنی بر خيال و با مطالب غير علمی، الهامات و پيشنهادات غير عادی هم مطرح می شود که در برخی موارد به نتايج خوبی نيز نائل گرديده است. (مثال)

بيان يک فرضيه ممکن است به شکلی مثبت انجام شود که در آن رابطه بين دو يا چند متغير يا تفاوت بين آنها بصورت احتمالی وبه شکل خبری مثبت بيان می شود.( مثال)
گاهی در فرضيه منکر وجود رابطه بين متغيرها شده و آنرا به شکل جمله خبری منفی بيان می نمايند. (مثال)
ممکن است در فرضيه موضوع به شکل ضمنی مطرح شود. (مثال)

ملاکهای مختلفی برای يک فرضيه خوب برشمرده اند که مهمترين آنها عبارتند از:
روش ، معين و مشخص
داشتن حدود مشخص ،کوتاه و مختصر
قابليت اندازه گيری داشتن
قابل فهم بودن (تعريف مناسب و خوب)
بيان بر اساس تئوری ها و نظريه های موجود
مرتبط بودن با عنوان تحقيق

يک نکته قابل توجه در مورد دانشجويان بويژه در دوره های کارشناسی ارشد آن است که در نوشتن فرضيه برای طرح تحقيق خود دچار اين چالش می شوند که آيا در طرح تحقيق نيز بايد " فرضيه آماری صفر يا خنثی (H0) " و نيز" فرضيه تحقيق يا ( H1 ) " را بنويسند يا خير؟ پاسخ آن است که در طرح تحقيق صرفا نياز به نگارش " فرضیه تحقيق " وجود دارد وبه " فرضيه آماری خنثی يا صفر" که در آن هرگونه تفاوت يا تغييری رد می شود نداريم. در حاليکه در" فرضيه تحقيق " پيش بينی و جهت گيری محقق نشان داده می شود. نکته دوم و ضروری آنکه " فرضيه تحقيق " را به دوگونه می توان نوشت:
فرضيه دو دامنه: که اختلاف را بدون در نظر گرفتن سمت و جهت آن بيان می کند. (مثال)
فرضيه يک دامنه : که جهت گيری محقق را در نوع تفاوت بيان می کند. (مثال)

لازم است وقت نمايش که مطالعات تحليلی و تجربی به طور اصولی نيازمند به داشتن فرضيه هستند و اين يک الزام منطقی است ليکن در مطالعاتی که صرفا به صورت توصيفی انجام می شوند نيازی بداشتن فرضيه نيست بلکه در اين گونه موارد از سوالات مهم برای تدوين آنچه بايد مورد اندازه گيری قرار گيرد استفاده می نمائيم.
فرضيه و سوالات مهم عمدتا از اهداف تحقيق حاصل می شود بويژه در مورد سوالات مهم بايد دقت نمود که با دقت در هدف نوشته شده بايد سوالاتی را تهيه نمود که با پاسخ بدانها بتوانيم به هدف موردنظر دست پيدا کنيم. بديهی است در مورد تحقيقات تجربی و تحليلی که معمولا حول يک سوال مشخص و رسيدن به پاسخ آن انجام می شود. فرضيه ما هم در همان مسير و در پاسخ به سوال تحقيق تدوين خواهد شد. نکته حائز اهميت در نوشتن سوالات مهم آن است که بايد دقت نمائيم در حد ضرورت سوالات را مطرح نمائي و چه جزئيات سوالات بايد در برگه پرسشنامه يا برگه مشاهده و يا برگه مصاحبه که بعدا توضيح خواهيم داد آورده شوند. (مثال)